Dzieje Ziemi Piskiej sięgają zamierzchłych czasów. W początkach naszej ery Krainę Wielkich Jezior Mazurskich zamieszkiwało pruskie plemię Galindów, o którym wspomina już Ptolemeusz, geograf aleksandryjski z II wieku, dowodem ich pobytu na tym terenie są zabytki archeologiczne odkopane w Piszu.

Tereny Ziemi Piskiej w początkowym okresie były słabo zaludnione, większą jej część zajmowały puszcza, bagna i jeziora, oddzielając ziemie Prusów od Mazowsza i Jaćwieży. Galindowie zamieszkiwali głównie wschodnie połacie tej ziemi, na której od XI do XIII wieku toczyły się nieustanne walki z sąsiednimi plemionami pruskimi bądź też książętami mazowieckimi. One też doprowadziły do prawie całkowitego wyniszczenia Galindów.

W 1254 roku papież Innocenty IV specjalną bullą nadał książętom mazowieckim ziemię Galindów jako całkowicie wyniszczoną. Następnie tereny te zostały przekazane Zakonowi Krzyżackiemu, jako rekompensata za Ziemię Lubawską i pozostały w jego władaniu aż do tzw. sekularyzacji Prus.

Po sekularyzacji Prus w 1525 roku Ziemia Piska znalazła się w obrębie Prus Książęcych. W owym czasie w starostwie piskim zamieszkiwało około 8,5 tys. mieszkańców. Do końca XVII w. ilość mieszkańców tych ziem poważnie się zmniejszyła. Spowodowały to wojny szwedzkie, najazd Tatarów z lat 1656 - 1657 i epidemia dżumy na przełomie lat 1709 - 1711, której ofiarą padła prawie cała ludność; np. w Piszu pozostało przy życiu 14 osób.

Ciekawym epizodem było osiedlenie się na Ziemi Piskiej arian zwanych braćmi polskimi. powstały w XVI wieku obóz ariański przez blisko wiek odgrywał w Polsce znaczącą rolę, zwłaszcza w rozwoju oświaty i kultury. Na terenach Ziemi Piskiej arianie osiedlali się głównie we wsiach wyludnionych. Trzykrotnie na swoje synody zjeżdżali do wsi Kocioł znane postacie - Samuel Przypkowski, poeta Zbigniew Morsztyn, Jan Trembecki czy Tobiasz Arciszewski.

Ziemię piską odwiedzali też niecodzienni goście. W 1698 r. na polowaniu, zaproszony przez elektora Fryderyka, gościł król Polski August II. Dwukrotnie przebywał w Piszu król stanisław Leszczynski, a w 1813 r. car Rosji Aleksander I.

Wiek XIX na Ziemi Piskiej charakteryzował się ostrą walką Mazurów w obronie języka i miejscowych obyczajów.

W latach dwudziestych XIX wieku przybywali na Mazury staroobrzędowcy prześladowani w Rosji po rozłamie w kościele prawosławnym. Założyli swoją pustelnię w Wojnowie. W Piszu drukarz A. Gąsiorowski drukował dla ich potrzeb wydawnictwa wyznaniowe, z których wiele znajduje się w piskim muzeum.

W okresie I wojny światowej Ziemia Piska znalazła się na pierwszej linii frontu, a Pisz podczas dwukrotnej okupacji Rosjan pniósł duże straty.

W wyniku działań II wojny światowej i grabieży dokonywanych przez wojska armii radzieckiej tereny Ziemi Piskiej zostały poważnie zniszczone i prawie całkowicie wyludnione. Taką sytuacje zastały władze polskie przejmujące te ziemie z rąk radzieckiej administracji wojennej. Zniszczenia odbudowano.

(Fot. By PanSG - Praca własna, GFDL)